Thần Khí Với Giáo Hội (5/2)

KHÁI LUẬN THẦN HỌC VỀ CHÚA THÁNH THẦN

Tác giả: Lm. Felipe Gómez Ngô Minh, SJ.

***

***

PHẦN V: THẦN KHÍ VỚI GIÁO HỘI

VI. CHỨC NĂNG TƯ TẾ

Chức năng tư tế của Đức Kitô nói lên chiều kích trung gian của Ngài, qua hành vi thờ phượng và thánh hóa. Ngài là Đấng Trung gian duy nhất giữa Thiên Chúa với con người (x. 1Tm 2:5), là “vị Thượng tế siêu phàm” (x. Dt 4:14―5: 10), là Đầu của một Thân thể tư tế; bởi đó; thánh Phêrô đã gọi các kitô hữu là “hàng tư tế thánh… và vương giả” (1Pr 2:5.9). Qua bí tích Thánh tẩy, được dự phần vào chức tư tế của Đức Kitô, các kitô hữu có “quyền lợi và bổn phận” tham gia vào đời sống phụng vụ của Giáo hội (x. SC 14).   “Chúa Giêsu ‘Ðấng đã được Chúa Cha thánh hóa và sai đến trần gian’ (Ga 10:36) và đã được Chúa Thánh Thần xức dầu.[22] Người đã làm cho tất cả Nhiệm Thể của Người được thông phần vào sự xức dầu đó: vì trong Người, mọi tín hữu hóa thành một chức tư tế thánh thiện và vương giả để nhờ Chúa Kitô họ hiến dâng lên Thiên Chúa những lễ tế thiêng liêng, và tuyên xưng quyền năng của Ðấng đã gọi họ từ chốn tối tăm đến ánh sáng diệu kỳ[23]” (PO 2). Qua việc xức dầu bí tích rửa tội, Thần Khí thánh hóa những công việc thường ngày dù là nhỏ bé của người kitô, làm cho trở thành cuộc cử hành phụng vụ thiên quốc.

Chức năng Tư tế được duy trì vĩnh viễn, đặc biệt là qua bí tích Truyền chức Thánh. Trong tiến trình ba bước của bí tích này – phó tế, linh mục và giám mục – Chúa Thánh Thần từng bước, làm cho một kitô hữu trở thành khí cụ thực thi chức tư tế của Đức Kitô. Nghi thức truyền chức biểu lộ rõ nét nhất một loạt các dạng biểu tượng chỉ về Thần Khí: lời kêu cầu Thánh Thần, cử chỉ đặt tay của giám mục và linh mục, việc xức dầu, kinh khẩn nguyện Thánh Thần, v.v.; tất cả các biểu tượng đó giúp cử tọa ý thức rằng Chúa Thánh Thần là tác nhân chính yếu của việc cử hành nghi lễ. Trong đời sống thường nhật của Giáo hội, các linh mục là những khí cụ Đức Kitô dùng để tiếp tục loan báo Tin mừng của Ngài, để ban ơn tha thứ tội lỗi, để cử hành Thánh Thể… hầu làm vinh danh Thiên Chúa Cha.
 
VII. THẦN KHÍ SỰ THẬT TRONG GIÁO HỘI

Đức Giêsu Kitô đã gửi Thần Khí Ngài đến để gìn giữ cho chân lý mạc khải được trọn vẹn và sống động trong Giáo hội Ngài. Đức Giêsu đã hứa với các môn đệ rằng chính Thần Khí sẽ dẫn đưa họ tới sự thật toàn vẹn (x. Ga 16:13); có thể nói rằng sức dồn thúc – hay năng động lực – thu hút về với chân lý chính là nét đặc trưng trong hoạt động của Thánh Thần. Chẳng ai trên thế gian này có thể sở hữu được chân lý; đối với chân lý thần linh thì lại càng không thể; dù vậy, phương cách hữu hiệu nhất giúp con người nắm bắt được chân lý chính là việc biết trở nên kẻ kiếm tìm chân lý. Giáo hội là “cột trụ và điểm tựa của chân lý” (1Tm 3:15); đồng thời cũng được gọi với các danh tước khác, như: “kho tàng chân lý”, “Mẹ và Thầy”, “tòa khôn ngoan”, “thức giả về con người”, v.v… Điều xác đáng là các danh hiệu ấy đều tỏ cho thấy ân huệ của Thánh Thần, “linh hồn” của Giáo hội, lộ rõ trước tiên nơi “cảm thức đức tin” của Dân Thiên Chúa. “Toàn thể tín hữu, được Chúa Thánh Thần xức dầu (x. 1Ga 2:20.27), không thể sai lầm trong đức tin. Họ biểu lộ đặc tính ấy nhờ cảm thức siêu nhiên về đức tin của toàn thể dân Chúa, khi ‘từ các giám mục cho đến người giáo dân rốt hết’[24] đều đồng ý về những điều liên quan đến đức tin và phong hóa” (LG 12). Thánh Irênê đã diễn đạt hết sức súc tích về vấn đề ấy như sau: “Hễ nơi nào Giáo hội có mặt, thì nơi đó Thần Khí Thiên Chúa hiện diện; và ở đâu Thần Khí Thiên Chúa hiện diện, thì ở đó Giáo hội và mọi ân sủng xuất hiện; tuy nhiên, chính Thần khí mới là Chân lý.”[25] Thần Khí đó là Đấng truyền sinh khí, làm cho các thể chế và con người trở nên sống động.
 
1. Chúa Thánh Thần với Kinh Thánh

Kho tàng mạc khải thần linh – tức chân lý về Thiên Chúa mà Giáo hội gìn giữ – được kết tinh trọn vẹn trong Kinh Thánh. Đó là ân huệ Thần Khí ban tặng cho Giáo hội. Kinh Thánh là một dạng “bí tích của Lời”, tức là một dấu chỉ hữu hình biểu trưng một ý nghĩa vô hình; mối dây liên kết giữa dấu chỉ với ý nghĩa đó chính là Thần Khí. Không có Thần Khí, Kinh Thánh hẳn chỉ còn là một ngôi mồ chôn xác của Lời!

Kinh Thánh là “lời Thiên Chúa” bởi đã được Thần Khí linh hứng. “Tất cả những gì viết trong Sách Thánh đều do Thiên Chúa linh hứng (theópneustos: thần hứng/xuy), và có ích cho việc giảng dạy, biện bác, sửa dạy, giáo dục để trở nên công chính” (2Tm 3:16). “Thánh Kinh là lời Chúa nói, vì được ghi chép lại dưới tác động linh hứng của Chúa Thánh Thần; còn lời Chúa, mà Chúa Kitô và Chúa Thánh Thần đã ủy thác cho các Tông Ðồ, thì Thánh Truyền lưu lại toàn vẹn cho những người kế vị các ngài, để nhờ Thần Chân Lý soi sáng, họ trung thành gìn giữ, trình bày và phổ biến qua lời rao giảng” (DV 9). Ngay từ thuở tạo thiên lập địa, “Hơi thở của Thiên Chúa” – tức Thần Khí – đã không ngừng mạc khải cho thấy ý định ban đầu của Thiên Chúa [về việc sẽ thiết lập Lời của Người trong Sách Thánh] qua bước tuyển chọn các vị tổ phụ để lập nên các truyền thống xa xưa, qua việc linh hứng trên các ngôn sứ và các tác giả thánh, rồi qua tiến trình tuyển lựa và kêu gọi những con người khôn ngoan, những người làm công tác sưu tập và biên soạn… cho đến khi Kinh Thánh – cuốn sách của các cuốn sách – chào đời; Thần Khí không ngừng mặc lấy một hình hài cho Lời của Cha, là Đức Giêsu, và linh hứng cho các tông đồ cùng những vị cộng tác với các ngài, cho Giáo hội cùng hết thảy những ai góp phần vào việc biên soạn, để rồi cuối cùng, bộ quy điển các Sách Thánh đã thành hình và được Giáo hội phê duyệt. Suốt trong tiến trình từ đầu chí cuối ấy, cũng chính Thần Khí là Đấng “thổi sinh khí”, biểu lộ tác động linh hứng của Người qua muôn vàn sắc thái. Chính vì thế mà lúc tuyên đọc Kinh Thánh, người tín hữu xác tín xưng lên: “Đó là Lời Chúa.”

Không bao giờ ngừng, Thần Khí đó hằng tiếp tục truyền thổi… Và bởi vì lời nói và hơi thở – tức Đức Kitô và Thần Khí – luôn đi đôi với nhau, nên lúc nào Kinh Thánh được xướng đọc, thì lúc ấy, Thần Khí hiện diện; bởi đó, thần học coi việc đọc Kinh Thánh có giá trị như là một “á-bí tích”. Dù thế, Kinh Thánh không phải là cuốn sách có tính cách riêng tư, của một cá nhân nào đó, nhưng là cuốn sách của Giáo hội, trong đó, Thần Khí cư ngụ như trong một đền thờ. Để tránh việc “cá nhân hóa” cách giải thích lời Kinh Thánh, truyền thống đã trưng dẫn lời thánh Phê­rô cặn dặn như sau: “Nhất là anh em phải biết điều này: không ai được tự tiện giải thích một lời ngôn sứ nào trong Sách Thánh” (2Pr 1: 20); công đồng Vaticanô II cũng lưu ý rằng: “Vì Kinh Thánh đã được viết ra bởi Chúa Thánh Thần, nên cũng phải được đọc và chú giải trong Chúa Thánh Thần” (DV 12). Dù sao, một cuốn sách cũng chỉ là một dạng “văn tự chết”, và sở dĩ nó trở nên sống động là nhờ được đọc trong Thần Khí. Cách “đọc trong Thần Khí” như thế đối với Kinh Thánh, được thể hiện trước tiên qua nghi thức cử hành phụng vụ, trong đó, Thần Khí hiện diện ở một “mức độ tích cực” nhất; và ở đó, Kinh Thánh được công bố và giải thích trong Giáo hội, do Giáo hội và cho Giáo hội. Thứ đến, là đọc Kinh Thánh theo cách cá nhân, trong thái độ cầu nguyện, và để cho Thần Khí thổi sinh lực của Người vào các độc giả có lòng tin.

Thiếu đi thái độ thiêng liêng kia, thì việc đọc Kinh Thánh sẽ trở thành khô cằn, vô ích. Có thể đan cử một thí dụ điển hình cho trường hợp này: di sản của các học giả nghiên cứu Kinh Thánh theo khoa học hiện đại; bám sát theo các quy chuẩn của trường phái phê bình-lịch sử, họ khảo xét Kinh Thánh hết sức tỉ mỉ giống như mổ xẻ để khám nghiệm một tử thi, hơn là nghiên cứu một thực thể sống động. Các Giáo phụ lúc nào cũng đọc Kinh Thánh với thái độ sùng mộ; các độc giả hiện đại, cũng như các nhà nghiên cứu Kinh Thánh, cần phải biết ra sức cầu xin Chúa Thánh Thần ban cho không những ơn thông hiểu mà cả lòng đạo đức nữa.
 
2. Huấn quyền Giáo hội

“Tác vụ truyền dạy chân lý” làm cho Chúa Thánh Thần phải khá bận rộn… Nói đến Huấn quyền là nói đến nhiệm vụ giáo huấn của Giáo hội, tức muốn nêu bật vai trò của các giám mục, xét như một đoàn thể, hoặc vai trò của đức giáo hoàng, xét như là vị đại diện đứng đầu đoàn thể ấy. Tác vụ giáo huấn đó phát xuất từ lệnh truyền của Đức Giê­su: “Ai nghe anh em là nghe Thầy; và ai khước từ anh em là khước từ Thầy; mà ai khước từ Thầy là khước từ Đấng đã sai Thầy” (Lc 10:16). Ở đây, thiên chuyên khảo sẽ không bàn sâu vào những chi tiết khúc mắc của điểm giáo lý này, mà chỉ đơn thuần nêu bật vai trò mà Thần Khí đóng giữ trong “cơ cấu” ấy của Giáo hội.[26]

Cách chung, các thần học gia thường đề cập đến tác động “hộ trợ” của Thánh Thần. Song ở đây, chúng tôi không có ý định bàn về ân sủng trợ giúp, còn được gọi là hiện sủng hoặc ân sủng nhất thời, vốn xuất hiện trước – và hỗ trợ cho – ý chí con người trong bất cứ một phán quyết luân lý nào, nhưng chỉ muốn ám chỉ đến vai trò hộ trợ của Thánh Thần đối với việc truyền lưu mạc khải từ thế hệ này qua thế hệ khác trong Giáo hội, và được hiểu như là một dạng quan phòng đặc biệt. Giáo lý về vấn đề này hãy còn khá mập mờ vì được xây dựng dựa trên giả thuyết nhiều hơn là được khai triển từ luận đề, và ngôn ngữ dùng để biểu trình thì thường thiên về tính chất “thi ca” nhiều hơn là khoa học.[27]

Dù có vài lần đề cập đến vấn đề, nhưng công đồng Vati­canô II cũng đã không đề xuất một cách giải thích nào. Vấn đề đặt ra trước tiên là việc cần phải xác định cho thích đáng mối tương quan giữa huấn quyền với Kinh Thánh, đã từng được công đồng nêu lên như sau:

“Nhiệm vụ chú giải chính thức lời Chúa đã được viết ra hay lưu truyền chỉ được ủy thác cho Huấn Quyền sống động của Giáo Hội, và Giáo Hội thi hành quyền đó nhân danh Chúa Giêsu Kitô. Tuy nhiên Huấn Quyền này không vượt trên Lời Chúa, nhưng để phục vụ Lời Chúa, chỉ dạy những gì đã được truyền lại, vì thừa lệnh Chúa và với sự trợ giúp của Chúa Thánh Thần, Giáo Hội thành tâm lắng nghe, gìn giữ cách thánh thiện và trung thành trình bày Lời Chúa. Và từ kho tàng duy nhất ấy, Giáo Hội rút ra mọi chân lý, mà dạy phải tin là do Thiên Chúa mạc khải” (DV 10).

Dù lời phát biểu trên là xác thực, nhưng lối biện luận và các ý nghĩa hàm dung vẫn còn phức tạp. Song nói cho cùng, các giám mục không cần phải là học giả (mà nếu là học giả thì càng tốt), nhưng phải là chứng nhân.

Được gọi là Huấn quyền Thông thường việc các giám mục thi hành nhiệm vụ giáo huấn trong tư cách là mục tử coi sóc các giáo hội địa phương của mình. Truyền thống Giáo hội đã coi các giám mục như là “những người đã lãnh nhận một đoàn sủng chắc chắn về chân lý, do việc kế vị trong chức Giám Mục” (DV 8). Giáo huấn của các ngài không có tính cách bất khả ngộ, nhưng có thế giá, bởi vì các ngài là những vị đứng đầu các Giáo hội địa phương. Có thể nêu ra đây một số hình thức thuộc dạng huấn quyền thông thường, như: thư mục vụ của các giám mục, thông điệp của các giáo hoàng, hoặc các văn kiện của công đồng Vaticanô II. Cách đây không lâu, đã thấy một thuật ngữ mới chào đời dưới tên gọi là “huấn quyền phổ quát thông thường”,[28] và tính cách chính thức của nó vẫn còn đang trong vòng bàn cãi quyết liệt. Công đồng Vaticanô II trình bày vấn đề này qua một cách nói hết sức chung chung:

“Tuy mỗi giám mục riêng rẽ không có đặc quyền bất khả ngộ, nhưng dù tản mác khắp thế giới, nếu thông hiệp với nhau và với đấng kế vị Thánh Phêrô, các ngài cùng đồng ý dạy cách chính thức những điều thuộc đức tin và phong hóa là tuyệt đối buộc phải giữ, thì lúc đó các ngài công bố cách bất khả ngộ giáo thuyết của Chúa Kitô” (LG 25).

Các điều kiện cần thiết để có được một thái độ đồng thuận như thế, cũng như vai trò của “cảm thức đức tin” mà toàn thể Dân Thiên Chúa có, là những vấn đề được thần học bàn luận rất nhiều. Dạng huấn quyền thông thường đó tuy không có tính cách bất khả ngộ nhưng nhất thiết phải được đón nhận với thái độ kính trọng và tuân phục; Đức Gio­an Phaolô II đã coi thành quả mà một công nghị đạt được như là “các kết quả của một cuộc trao đổi ý kiến hào hứng, được Chúa Thánh Thần dẫn dắt qua các ân huệ chân lý và tình yêu của Người.”[29]

Công đồng cũng đã đề cập đến một “đoàn sủng bất khả ngộ của toàn thể Giáo hội” (LG 25) và coi đó như là một ân huệ của Chúa Thánh Thần. Bất khả ngộ tính – xét về đại thể – là khả năng tránh khỏi nguy cơ mắc phải sai lầm hay khiếm khuyết, và – xét theo tính cách đặc thù trong cách dùng của thần học – là đặc quyền siêu nhiên được dành cho Giáo hội của Đức Kitô, nhờ một tác động hộ trợ thần linh đặc biệt, để giữ Giáo hội cho khỏi nguy cơ mắc phải sai lầm trong việc minh định và giảng dạy các vấn đề đức tin và luân lý. Ở đây, chúng tôi không bàn sâu về đặc quyền này, hay về các khả năng nới rộng và các điều kiện cần thiết cho việc thực thi nó, mà chỉ muốn nhận định rằng chính Thần Khí Sự thật là cội nguồn của đặc quyền vô ngộ ấy.
Huấn quyền ngoại thường là dạng thi hành tác vụ giáo huấn theo một cung cách long trọng và dứt khoát; để hành sử dạng huấn quyền này, thì cần thiết phải có được ơn trợ giúp của Thần Khí nhiều hơn. Và huấn quyền dạng này thường được quy áp cho Giáo hoàng; công đồng Vaticanô I, trong khóa họp IV, phiên thứ 4, đã minh định rằng khi ban giáo huấn từ thượng tòa (ex cathedra), “nhờ sức hộ trợ thần linh đã hứa ban cho ngài qua thánh Phêrô, Đức Giáo chủ Rôma có được đặc ân vô ngộ mà Đấng Cứu chuộc đã muốn trao phó cho Giáo hội Người để minh định giáo lý liên quan đến đức tin và luân lý” (DH 3074). Công đồng Vaticanô II đã đưa ra một vài điểm bổ túc cho vấn đề như sau:

“Ơn bất khả ngộ của chính Giáo Hội cũng hiện hữu nơi Giám Mục Ðoàn khi các ngài xử dụng quyền giáo huấn tối thượng cùng với đấng kế vị Thánh Phêrô. Do tác động của cùng một Chúa Thánh Thần, Giáo Hội không thể không chấp nhận những phán quyết đó, và Chúa Thánh Thần bảo vệ và phát triển toàn thể đàn chiên Chúa Kitô trong sự hợp nhất đức tin” (LG 25).

Dạng huấn quyền này thường được dùng đến trong các công đồng chung.

Do đó, sở dĩ sứ mạng phục vụ chân lý trong Giáo hội có thể thực hiện được là nhờ tác động âm thầm của Thần Khí. Tác động hộ trợ đó được liên kết với bí tích Truyền chức Thánh và việc kế nhiệm tông đồ.

Trong Giáo hội, còn thấy có một dạng tác vụ giáo huấn khác nữa, đó là: công tác giảng dạy của các thần học gia và các học giả, của các vị giảng thuyết và các giáo lý viên, cũng như của tất cả những ai thi hành công tác phục vụ Lời. Những người này cũng được dự phần – trong cùng một cách thức tương tự – vào lời hứa đưa dẫn đến sự thật toàn vẹn của Thần Khí. Mỗi người đều được lãnh nhận các ân huệ và đặc sủng dành riêng cho mình vì ích chung của toàn thể Giáo hội. Tuy nhiên, nhờ ơn trợ giúp của Thần Khí, một số người còn được quyền “tham gia vào cơ chế” khi họ là những thừa tác viên chính thức thuộc cộng đoàn kitô hữu (các linh mục xứ, các giáo vụ được bổ nhiệm) hoặc thuộc tác vụ giảng dạy thần học (được ủy nhiệm theo giáo luật).
 
3. Đời sống độc thân

Có thể nói một vài điều vắn gọn về đặc sủng này. Hàng tu sĩ được coi như là “các ngôn sứ cơ chế” trong Giáo hội hiện thời; hễ nói đến đời sống độc thân, thì hàng tu sĩ là hình ảnh đầu tiên hiện lên trong trí. Đời sống này đương nhiên cũng bao hàm các thành viên thuộc hàng giáo sĩ triều, theo nghi điển Latinh, cũng như rất nhiều những người âm thầm sống theo ơn gọi ấy mà hiếm khi cộng đồng xã hội chung quanh nhận ra.

Nói về đời sống độc thân của mình, thánh Phaolô đã viết như sau: “Tôi ước muốn mọi người đều như tôi; nhưng mỗi người được Thiên Chúa ban cho đặc sủng riêng, kẻ thế này, người thế khác” (1Cr 7:7); bởi đó, ngài coi đời độc thân như là một ân huệ tuyệt hảo do Thần Khí ban tặng, và ước mong rằng ai cũng có thể lãnh nhận được ân huệ ấy. Từ thuở sơ khai Kitô giáo, có rất nhiều người đã chọn đời sống này.[30] Công đồng Vaticanô II gọi đó là một ân huệ của Chúa Cha:

“Sự thánh thiện của Giáo Hội cũng được đặc biệt khích lệ bởi nhiều lời khuyên Chúa đã đề ra trong Phúc Âm cho môn đệ noi theo. Trong những lời khuyên ấy, trước hết phải kể ân huệ cao quí mà Chúa Cha ban cho một số người (x. Mt 19:11; 1Cr 7:7), để họ tận hiến trọn tình yêu không chia xẻ cho một mình Chúa cách dễ dàng hơn, trong bậc đồng trinh hay độc thân (x. 1Cr 7:32-34)” (LG 42).

 “Ðức khiết tịnh ‘vì nước Trời’ (Mt 19:12), mà các tu sĩ khấn giữ, phải được quí trọng như một ân huệ cao cả của ơn thánh,” vốn dĩ mang lại lợi ích trước hết cho người lãnh nhận nó, như công đồng đã nhận định: “…đời sống độc thân kết chặt họ vào Thiên Chúa theo một cách thức khả dĩ đem lại ích lợi cho con người toàn diện của họ” (PC 12). Trong một xã hội ra sức vứt bỏ khả năng lựa chọn đó, thì ân huệ ấy là một chứng cứ hùng hồn cho Đức Giêsu Kitô và Nước của Ngài, bởi vì nó hằng lên án các hình thức tôn thờ ngẫu tượng tình dục.

Đời sống cộng đoàn là mối hiệp thông sống động trong nỗ lực cùng nhau làm cho mức phong phú đoàn sủng tăng thêm lên. Công tác phục vụ mà họ thực hiện, phát xuất từ đoàn sủng riêng biệt Thần Khí đã đặt để nơi mỗi hội dòng – là hoa trái đầu tiên nẩy sinh từ sức sáng tạo đoàn sủng của vị sáng lập. Cộng đoàn Tu sĩ không chỉ là hiện thân của đặc tính thánh thiện trong Giáo hội, nhưng còn hơn thế nữa. Trong Tông huấn Đời sống Thánh hiến (Vita conse­cra­ta), Đức Gioan Phaolô II đã viết như sau: “Đức khiết tịnh trong bậc độc thân và đồng trinh – như là thực trạng biểu lộ việc dâng hiến cho Thiên Chúa với trọn cả con tim (x. 1Cr 7:32-34) – phản ánh tình yêu vô biên nối kết Tam Vị Thần linh lại với nhau trong mầu nhiệm thâm sâu của sự sống giữa Ba Ngôi Thiên Chúa, tình yêu mà Ngôi Lời Nhập thể đã ra sức làm chứng cho đến độ tận hiến cả mạng sống mình, tình yêu mà ‘Thiên Chúa đã đổ vào lòng chúng ta qua Thánh Thần’ (Rm 5:5).[31] Chúa Thánh Thần tuôn ban các đoàn sủng của Người, đặc biệt như là cung cách ứng đáp trước “các dấu chỉ thời đại”; trên thực tế, mỗi một tu đoàn tân lập đều nhằm vào việc giải quyết một vấn đề cụ thể nào đó; trong thời đại chúng ta, các tu hội đời có thể được coi như một trường hợp điển hình. Ngoài ra, tính chất đa dạng của các tu hội này còn là một dấu chỉ sống động cho thấy sự phong phú của Thần Khí.

Về đời tận hiến, đáng lưu ý hơn nữa là đời sống đan tu: “Thánh Thần – Đấng đã dẫn Đức Giêsu vào hoang địa (x. Lc 4:1) – hằng mời gọi các nữ tu tham dự vào đời sống cô tịch của Đức Kitô Giêsu, Đấng, “nhờ Thần Khí hằng hữu thúc đẩy” (Dt 9:14), đã tự hiến tế chính mình cho Chúa Cha.”[32]

Đời sống độc thân theo dạng đoàn sủng này giúp hướng mở về một viễn cảnh tương lai tuyệt đối, bởi thường xuyên ở trong tư thế sẵn sàng để đón mừng Đấng sẽ ngự đến… Bậc sống độc thân chủ yếu nhằm vào việc mưu ích cho Nước Thiên Chúa, chứ không nhắm đến lợi ích do các việc tông đồ mang lại, dù cũng đóng góp một phần đáng kể vào công cuộc đó. Đời sống này được duy trì nhờ niềm trông cậy vào Nước Chúa, và là một chứng cứ sống động cho thấy rằng thế gian này rồi cũng sẽ “qua đi”, và các thực tại thế gian sẽ không tài nào làm no thỏa được cõi lòng con người mang những khát vọng vô biên. Qua chứng cứ của đời sống thánh hiến, Thần Khí sẽ xét xử thế gian, đối đầu với nó bằng một ‘nhân sinh và vũ trụ quan’ khác, một hệ thống giá trị khác và với một niềm trông cậy ngược hẳn. Hơn bất cứ tại một nơi nào khác, chính ở trong tâm hồn các Tu sĩ, “Thần Khí và Tân Nương nói: ‘Xin Ngài ngự đến!’” (Kh 22:17).
 
4. Chúa Thánh Thần trong Phụng vụ

Phụng Vụ – trong tiếng Hy lạp có nghĩa là “dịch vụ công” – là việc phụng tự chính thức của Giáo hội. Thoạt đầu, thuật ngữ “thần vụ” đã được phổ biến trong nghi lễ La­­­tinh, nhưng từ thế kỷ thứ 16 trở về sau, truyền thống Bi­dănxiô đã đề xuất và sử dụng thuật ngữ “phụng vụ”. Phụng vụ bao hàm nhiều hành vi thờ kính, và các nghi thức quan trọng thường thấy là Thánh Lễ và các Bí tích, Phụng vụ các Giờ kinh, nghi thức An táng, và một số nghi thức thờ phượng chung khác. Chính trong đời sống phụng vụ của Giáo hội, người kitô dễ dàng nhận ra sự hiện diện của Chúa Thánh Thần. Phụng vụ không phải là một hoạt động riêng tư của bất kỳ ai, nhưng là sự vụ mà Giáo hội thi hành với tư cách là Nhiệm Thể Đức Kitô, là Hiền Thê của Con Chiên, là Đền Thờ của Thần Khí.[33]

Phụng vụ chính là lãnh vực hoạt động của Thần Khí,[34] bởi vì chức năng đặc thù của Ngôi Ba là công cuộc vinh hóa Đức Kitô và Cha; việc tác vụ của Thần Khí là vinh quang (x. 2Cr 3:8). Từ thưở sơ khai Giáo hội, người kitô thường cảm nghiệm về Thần Khí qua việc cử hành phụng vụ; chẳng hạn có thể đọc thấy trong trường hợp của giáo đoàn Côrintô. Đức Giêsu bảo rằng hành vi thờ phượng đích thực phải diễn ra “trong Thần Khí và sự thật” (Ga 4:23tt); điều đó có nghĩa là: tuân giữ Tin mừng đích thực với lương tâm ngay thẳng, “chúng ta thờ phượng Thiên Chúa nhờ Thần Khí của Người” (Pl 3:3). Cộng đoàn thờ phượng thực sự trở thành Đền thờ của Thần Khí, được xây nên bằng những viên đá sống động (x. 1Cr 3:16; 1Pr 2:5). Được Thần Khí “đóng ấn tín,” người kitô mới có thể hô lên “Amen” trong kinh nguyện để tôn vinh Thiên Chúa qua Đức Kitô (x. 2Cr 1:20-22).

Phụng vụ được coi như là một cuộc “hồi niệm”, tức là hoạt động tái diễn – hoặc hiện tại hóa – toàn bộ mầu nhiệm cứu chuộc qua Kinh Thánh và các nghi thức; hết thảy mọi nghi thức phụng vụ đều thấm quyện vào trong Thánh Thần, Đấng linh hứng cho Lời và truyền ban sinh lực cho đời sống Giáo hội. Phụng vụ của Giáo hội Công giáo mang chiều kích Tam Vị: từ việc làm dấu Thánh giá “Nhân danh Chúa Cha và Chúa Con và Chúa Thánh Thần” cho đến việc đọc “Vinh danh Chúa Cha và Chúa Con và Chúa Thánh Thần” – một công thức do chính thánh Badiliô đặt ra – nhằm biểu thị cho thấy rằng mối hiệp nhất của nhiều người (tức chiều kích cộng đoàn) phải được coi là chủ đích nhắm đến của hành vi phụng vụ. Trong phụng vụ, mọi nghi thức phụng thờ, tôn vinh, cũng như các kinh nguyện, đều quy về Chúa Cha – dùng từ “Thiên Chúa” là muốn ám chỉ đến Chúa Cha – qua Chúa Giêsu Kitô và trong Chúa Thánh Thần. Phụng vụ của Giáo hội là một bí tích – một hình ảnh trung thực, một cuộc hồi niệm, hoặc một cuộc tái diễn – của phụng vụ thiên quốc và của phụng vụ hoàn vũ, trong đó hết thảy mọi thụ tạo – đã được Cha ban cho ơn hiện hữu – hoàn trả mọi sự cho Người bằng cách tôn vinh Người qua Con và trong Thánh Thần.[35]

Đời sống phụng vụ là một thực trạng biểu lộ việc hợp tác giữa Thần Khí với Giáo hội. Trước hết, yếu tố nhân loại, tức cộng đoàn, phải được chuẩn bị sao để ở trong một tư thế sẵn sàng hầu có thể đón nhận mầu nhiệm của Đức Kitô với “thái độ tâm hồn thích hợp” và để tham dự vào phụng vụ “một cách ý thức, linh động và hữu hiệu” (SC 11). Kế đến, Thần Khí gợi nhắc cho các tín hữu nhớ về mầu nhiệm của Đức Kitô (x. Ga 14:26); đó là chức năng mà phụng vụ Lời Chúa – cùng với “biến cố tưởng niệm” qua việc cử hành kinh nguyện Thánh Thể – nêu rõ, với tiêu đích nhắm tới là “tưởng nhớ đến Thầy”. Thứ ba, Thần Khí hiện tại hóa mầu nhiệm Đức Kitô: “Lạy Chúa, chúng con tha thiết nài xin Chúa hãy dùng quyền năng Chúa Thánh Thần mà thánh hóa những của lễ [bánh và rượu] chúng con dâng tiến Chúa đây, để trở nên Mình và Máu Con Chúa…” (lời khẩn cầu Thánh Thần I, Kinh nguyện Thánh Thể III). Thứ tư, Thần Khí làm cho Mầu nhiệm ấy đâm hoa kết trái: “…xin Chúa nhân từ ban cho tất cả những ai sẽ thông phần cùng một bánh và chén này, được Chúa Thánh Thần quy tụ tất cả thành một thân thể, trở nên hiến lễ sống động trong Đức Kitô” (lời khẩn cầu Thánh Thần II, Kinh nguyện Thánh Thể IV). Thần Khí hiện diện giữa cộng đoàn tín hữu đang tụ họp, trong lời được công bố và nội tâm hóa, nơi vị chủ tế – hiện thân của việc đồng cử hành lễ Tạ ơn của Giáo hội và Đức Kitô – và nơi bánh, rượu được thánh hiến, nơi cộng đoàn đã được thánh hóa để sai đến với thế gian… Tình trạng thấm quyện vào nhau của lời và bánh, của Đức Kitô với Thần Khí, mật thiết và khắng khít đến độ giờ đây, Giáo hội đã không còn nhắc đến hai bàn tiệc nữa, nhưng chỉ đề cập đến một bàn tiệc duy nhất của lời và bánh mà thôi.[36]

Thần Khí hoạt động cách đặc biệt nơi các bí tích. Các bí tích mở đầu (Rửa tội, Thêm sức và Thánh Thể) được gọi là khai tâm, tức là các bí tích dẫn nhập vào mầu nhiệm. Nghi thức làm phép nước rửa tội, trong đêm canh thức Vượt qua, khởi đầu với lời nguyện như sau: “Ngay từ lúc vũ trụ khởi nguyên, Thánh Thần Chúa đã bay là trên mặt nước, để từ đó nước hàm chứa năng lực thánh hóa muôn loài,” và kết thúc với lời khẩn cầu Thánh Thần (epiclesis): “Lạy Chúa, nhờ công ơn Con Một Chúa, xin cho nước này tràn đầy sức mạnh của Chúa Thánh Thần.” Nhờ đó, người đã lãnh phép rửa nhân Danh Chúa Cha và Chúa Con và Chúa Thánh Thần trở nên đền thờ của Thần Khí, nhận được “Thần Khí ban ơn làm nghĩa tử” (Rm 8:15; x. Gl 4:5-6). Trong bí tích Thêm sức, nghi thức đặt tay và xức dầu, hoặc “đóng ấn tín” là những hình ảnh biểu trưng cho mức tuyệt đỉnh của việc Chúa Thánh Thần thông ban các ân huệ. Vị giám mục chủ tế cầu khẩn Thiên Chúa ban Thánh Thần với lời nguyện như sau: “Xin hãy tuôn ban Thánh Thần của Chúa trên họ [các người lãnh bí tích Thêm sức] để Người trở nên Đấng Phù trợ và Đấng Dẫn dắt họ. Xin ban cho họ thần trí khôn ngoan và thông hiểu, thần trí lo liệu và sức mạnh, thần trí suy biết và đạo đức; xin ban cho họ được đầy ơn kính sợ Chúa.” Tiếp đó, với nghi thức xức dầu thánh trên trán, vị giám mục chủ tế đặt tay trên họ và đọc rằng: “Hãy lãnh nhận ấn tín của Ân huệ Thánh Thần.” Bí tích Thánh Thể kết thúc tiến trình khai tâm kitô giáo.

Giờ đây, đặc biệt là trong các phạm vi thuộc đoàn sủng, thường nghe đề cập đến “phép rửa trong Chúa Thánh Thần.” Lời tuyên hứa trong nghi thức thánh tẩy Kitô giáo hàm chỉ một kinh nghiệm về Chúa Thánh Thần: “Người sẽ làm phép rửa cho các anh trong Thánh Thần và lửa” (Mt 3:11).[37] Lời diễn tả hùng hồn đó của thánh Gioan Tẩy Giả gợi cho nhớ về các phép ẩn dụ Cựu Ước đã dùng để coi lửa như là phương cách thanh tẩy (x. Is 1:25; 6:5-7; Dcr 13:9; Ml 3:2-3; Hc 2:5; v.v.). Trước cuộc thăng thiên, Đức Kitô đã nhắc lại lời hứa ban phép rửa ấy cho các tông đồ: “Ít ngày nữa, anh em sẽ chịu phép rửa trong Thánh Thần” (Cv 1:5); và lời hứa đó đã được hiện thực hóa trong ngày lễ Ngũ Tuần dưới hình thức là cơn gió và các lưỡi lửa. Đức Giêsu là người đầu tiên lãnh nhận phép rửa đó, và Ngài đã liên hệ nó với Thập giá và cuộc Tử nạn (x. Lc 12:49-50). Người kitô cũng được lãnh nhận phép rửa đó nữa, như Đức Giêsu đã mời gọi các môn đệ “chịu phép rửa mà chính Ngài đã chịu” (x. Mc 10:38). Phép rửa người kitô lãnh nhận – tất nhiên là bằng nước – luôn là phép rửa theo dạng này: “Anh em không biết rằng khi chúng ta được dìm vào nước thanh tẩy, để thuộc về Đức Kitô Giêsu, là chúng ta được dìm vào trong cái chết của Người sao?” (Rm 6:3). Một số giáo phái Ngũ Tuần đã phân biệt phép rửa “trong lửa” như một dạng phép rửa khác; trong Kitô giáo, luôn chỉ có một phép rửa duy nhất, qua đó, Thần Khí được trao ban như là ân huệ tha thứ mọi tội lỗi (ngọn lửa thanh luyện và khơi dậy lòng thống hối). Cách biểu đạt “phép rửa trong Chúa Thánh Thần” ám chỉ đến một dạng kinh nghiệm cảm quan về Thần Khí – dưới trạng thái xuất thần hoặc qua các hình thức tương tự khác – thường thấy xuất hiện nơi những buổi cầu nguyện nhóm có khuynh hướng thiên về các yếu tố tâm lý. Lối diễn tả “trong lửa” biểu thị tác động nhen lên ngọn lửa trong tâm hồn các tín hữu để họ đủ sức thực thi thừa tác vụ mà Tin Mừng đòi hỏi. Các dạng kinh nghiệm như thế có thể là hữu ích, nhưng không cần thiết phải có và cũng chẳng hề là dấu chỉ nói lên mức độ thánh thiện cao hơn.

Các bí tích chữa lành (Hòa giải và Xức dầu) cũng trở nên hữu hiệu nhờ Chúa Thánh Thần. Bí tích Hòa giải là tác vụ đặc biệt của Thần Khí Tình Yêu, của Đấng kiến tạo tinh thần hiệp nhất, như phụng vụ thưa lên qua những lời cầu trong các Kinh nguyện Thánh Thể. Chỉ cần đề cập đến công thức giải tội – trong đó, linh mục giải tội nhắc lại cho nhớ rằng “Thiên Chúa là Cha hay thương xót… đã ban Thánh Thần để tha tội,” và tuyên bố việc tha tội “nhân danh Chúa Cha, và Chúa Con và Chúa Thánh Thần” – thì cũng đã đủ để diễn tả trọn vẹn về tác vụ hòa giải của Thần Khí. Bí tích Xức dầu được chuẩn bị qua việc ban phép lành trên dầu bệnh nhân, với lời khẩn cầu thường lệ: “Xin hãy gửi Chúa Thánh Thần, là Đấng ban ơn trợ giúp và là Bạn hữu của con người, xuống trên dầu này…” và được ban cho bệnh nhân với công thức sau đây: “Qua phép xức dầu thánh này, nhờ tình yêu và lòng nhân hậu của Chúa, xin Chúa dùng ơn Chúa Thánh Thần mà giúp đỡ người này.”

Các bí tích giúp xây dựng cộng đoàn (Truyền chức Thánh và Hôn phối) mang một tính chất đặc biệt. Phép Hôn phối không có một công thức phụng vụ, bởi vì đôi bạn đời chính là những thừa tác viên, và Thiên Chúa chỉ biến đổi hôn nhân tự nhiên thành bí tích. Bí tích Truyền chức Thánh là một nghi thức đượm đầy sự hiện diện của Thần Khí; song ở đây, bài viết không bàn sâu vào vấn đề này, mà chỉ muốn lưu ý đến các “dạng” khẩn cầu Thần Khí khác nhau xin Người ngự xuống trên mỗi thụ viên thuộc các cấp khác nhau trong phẩm trật thánh chức: đối với bậc phó tế, vị giám mục chủ tế cầu xin cho các thụ viên được lãnh nhận “Chúa Thánh Thần, để họ có thể trở nên vững mạnh nhờ bảy ân huệ Chúa Cha ban…”; đối với bậc linh mục: “xin hãy để Thần Khí thánh thiện đổi mới tâm can họ”; còn bậc giám mục thì được ban cho “Thần Khí cai quản”.

Kinh Thần vụ, hoặc Phụng vụ các Giờ kinh, là lời kinh chính thức của Giáo hội. Nó được cấu thành từ các bản văn Kinh Thánh, đặc biệt là các Thánh Vịnh, lời kinh của dân Thiên Chúa qua Thần Khí của Người; đó là nguyên mẫu của lời kinh “linh hứng”.
 
5. Thần Khí tràn đầy

Ngọn gió thổi vào cánh buồm và đẩy con thuyền Phêrô đi tới… nhưng gió thì không thể bị giam hãm trong thuyền. Tự bản tính tột cùng của mình, Thần Khí chảy tràn ra khỏi bất cứ thứ bình nào chứa đựng Người, phá tan mọi thứ rào cản và, giống như mưa, làm cho mọi cánh đồng trở nên phì nhiêu, tươi tốt. Giáo hội học đã hướng suy tư của mình vào tầm nới rộng vô hình của Giáo hội, chẳng hạn như khi triển khai chủ đề về Giáo hội như là bí tích cứu độ phổ quát. Ở đây, xin chỉ lược trình một số thí dụ điển hình về vấn đề vừa nêu.

Giữa lòng Giáo hội ngày nay, hơn bất cứ sự kiện nào khác, Phong trào Thánh Linh Công giáo, cùng với đà triển dương sức nhiệt thành thiêng liêng của nó,[38] đã góp một phần quan trọng vào việc nới giãn các giới mốc phân ranh của cơ chế. Phong trào này đã giúp dồn chú tâm nhiều hơn vào thực trạng Thần Khí hiện diện trong Giáo hội, đưa các đặc sủng vốn có xưa nay, vào những điều kiện mới mẻ, canh tân phụng vụ, và đã khơi dậy một phong trào tham gia đại chúng vào công tác cầu nguyện. Phong trào này chào đời hồi tháng 2, năm 1967, khi một số giáo sư và sinh viên thuộc trường đại học Duquesne, thành phố Pittsburg, tiểu bang Pennsylvania, Mỹ, sống qua kinh nghiệm về sức tác động của Thần Khí Thiên Chúa mà họ coi như là biến cố “được nhận lãnh phép rửa trong Thần Khí.” Ngọn lửa phong trào này nhóm lên đã nhanh chóng lan rộng đến các nghiên cứu sinh cùng các giáo sư thuộc trường đại học Notre-Dame và các trường lân cận ở Lansing, Michigan. Tiếp tục được truyền lan nhanh rộng, và kể từ năm 2003, phong trào Canh tân Đặc sủng của Giáo hội Công giáo đã hiện diện tại hơn 230 quốc gia với trên 150.000 nhóm cầu nguyện và con số thành viên đã vượt ngưỡng 119 triệu người. Phong trào này từng được đức Hồng y Leo J. Suenens ủng hộ và đã sớm được đón nhận ở khắp nơi trong Giáo hội. Dù đã nhìn thấy các khía cạnh tích cực của phong trào, Đức Phaolô VI cũng tỏ rõ thái độ dè dặt; về phần mình, Đức Gioan Phaolô II có thái độ cởi mở hơn và đã nhiều lần tỏ lời khen ngợi phong trào; Đức Bênêđíctô XVI, lúc còn làm Bộ trưởng Bộ Giáo lý Đức tin, đã viết lời đề tựa như sau cho một cuốn sách của Đức Hồng y Suenens: “Giữa một thế giới nhiễm đầy thứ chủ nghĩa hoài nghi duy lý, một kinh nghiệm mới mẻ về Chúa Thánh Thần lại đột nhiên bùng phát lên. Và, kể từ lúc đó trở đi, kinh nghiệm ấy đã mặc lấy tầm vóc của một phong trào canh tân lớn rộng trong khắp thế giới. Những gì Tân Ước trình bày cho chúng ta về các đặc sủng – vốn đã được nhận ra như là các dấu hiệu hữu hình biểu lộ cuộc ngự đến của Thần Khí – không chỉ là một thực kiện lịch sử xa xưa mà nay đã hoàn toàn kết thúc, bởi vì nó hiện đang trở thành một vấn đề hết sức thời sự.”[39] Ngày 14.09.1993, Hội đồng Giáo hoàng Đặc trách về Giáo dân – theo điều khoản 116 – đã công nhận các Ủy ban Canh tân Đặc sủng Công giáo Quốc tế (International Catholic Charismatic Renewal Services). Ngày 05.11.2006, Đức Bênêđíctô XVI đã gửi lời chào thân ái đến các thành viên – đang tụ họp ở Brazil – thuộc vô số các cộng đoàn khơi nguồn từ “dòng ân sủng” nơi Phong trào Canh tân Đoàn sủng Công giáo. Là những chứng tá cho niềm hoan hỷ được làm người kitô, các đoàn nhóm thuộc phong trào nói đến rất nhiều về “phép rửa trong Thánh Linh”[40] như là một kinh nghiệm biến đổi đặc thù.
 
6. Phong trào đại kết

Dọc bên ngoài các đường ranh giới của Kitô giáo, Thần Khí cũng đóng giữ một vai trò tác động tích cực. Là “mối dây hiệp nhất” giữa Cha và Con, tất Thần Khí phải có một mối lưu tâm đặc biệt đối với tình trạng rạn nứt và phân lìa trong Giáo hội; có thể nói rằng mối bận tâm đó đã dồn thúc thánh Phaolô viết về các đoàn sủng! Phong trào Đại kết đã được rộng rãi nhìn nhận như là một cách thức can thiệp của Thánh Thần. Nếu có điều nào làm phiền lòng Thánh Thần (x. Ep 4:30) trong thời đại này, thì phải nói ngay rằng đó chính là thực trạng đáng buồn của các cuộc chia rẽ kitô. Công đồng Vaticanô II đã khẩn thiết kêu cầu “sức thôi thúc của ân sủng này nơi các anh em phân ly với chúng ta… nhờ tác động thúc đẩy của Chúa Thánh Thần, nhằm vào việc tái lập mối hiệp nhất giữa toàn thể các kitô hữu” (UR 1). Nhận ra sự hiện diện của Thánh Thần bên ngoài Giáo hội Công giáo, và dùng một cung cách biểu đạt khác, công đồng đã diễn tả như sau: “nhiều yếu tố thuộc về ơn thánh hóa và chân lý có thể được tìm thấy bên ngoài cơ cấu hữu hình của Giáo hội Công giáo. Tuy vậy, các yếu tố đó – xét như là những ân huệ riêng của Giáo hội Chúa Kitô – hàm chứa một sức năng động nội tại hướng đến mối hiệp nhất Công giáo” (LG 14). Dựa vào đó, có thể minh nhiên quả quyết rằng Thánh Thần hiện diện trong chính phong trào đại kết và nơi các Giáo hội không-Công giáo theo các cách thế và mức độ khác nhau. Ân huệ thánh hóa được trao ban qua phép rửa; dù bất cứ nơi đâu, hễ khi nào có một cuộc chịu phép rửa thành sự – tức nhân danh Ba Ngôi Thiên Chúa – thì bao giờ Thần Khí cũng được trao ban. Các phương tiện thánh hóa là các nghi thức cử hành phụng vụ của các giáo hội anh em – cần nhắc lại là theo những mức độ khác nhau – với các tác vụ Lời Chúa, một số các bí tích khác, bí tích Thánh Thể, và các nghi thức ít nhiều đầy đủ khác. Các ân huệ ban ơn thánh thiện, cả đến mức độ anh hùng, cũng thường dễ dàng nhận thấy nơi các Giáo hội khác; đó là những dấu chỉ rõ ràng sự hiện diện của Thần Khí. Nhiệt tâm truyền giáo và lòng yêu mến dành cho Lời Chúa của các anh em ly khai là những đặc nét rất đáng kính phục. Cũng có thể nói tương tự như thế về các “yếu tố chân lý”. Đức tin mạnh mẽ, thường là rất mực sáng suốt, là dấu chỉ hàng đầu về sự hiện diện của Thánh Thần. Mức am tường Kinh Thánh đạt đến những tầm cao lắm lúc trội vượt tín hữu công giáo. Thái độ nhất quyết sống theo Sách Thánh biểu thị một lòng sùng kính sâu xa – thật đáng ca ngợi – đối với chân lý thần linh. Việc chọn lựa sống theo một số khía cạnh nào đó của chân lý có thể là thái độ quá khích – như G. K. Chesterton đã nhận định – nhưng dù gì đi nữa, nó cũng giúp cho lưu tâm nhiều hơn đến các phần chân lý có thể bị chôn vùi dưới tầng tầng lớp lớp trong toàn bộ kho tàng chân lý công giáo của chúng ta; v.v…

Thần Khí hẳn đã hiện diện nơi các anh em Tin lành khi họ khởi sự thành lập Hội đồng Thế giới các Giáo hội (1937) và đến nay, tổ chức đã quy tụ được hơn 340 giáo hội thành viên. Dù vẫn còn bao nhiêu điều phải làm, nhưng ít ra, cũng đã có một “hạt giống” hiệp nhất được gieo xuống. Thần Khí đã lay động Giáo hội Công giáo khi Đức Gioan XXIII quyết định triệu tập công đồng chung Vaticanô II, trong đó, các anh em không-Công giáo cũng đã tham dự. Thần Khí hiện diện nơi Đức Giáo hoàng Phaolô VI và Đức Thượng phụ Atênagôra I lúc các ngài ôm chầm lấy nhau ở Giêrusalem (1964) và cùng tuyên bố chấm dứt tình trạng tuyệt thông lẫn nhau kéo dài từ năm 1054; dù khó khăn vẫn còn đó, tuy nhiên các ngài vẫn tin tưởng rằng “Nhờ sức tác động của Chúa Thánh Thần, các vấn đề gây trở ngại cho cả đôi bên sớm muộn gì rồi cũng sẽ được giải quyết qua thái độ biết thanh tẩy tâm hồn.”[41] Tiếp đó, ngày 10 tháng 5 năm 1973, Đức Phaolô VI và Đức Shênouđa, thượng phụ thành Alếc­xăn­đria, đã cùng nhau ký vào một bản tuyên bố chung – bản thỏa ước đầu tiên kể từ sau cuộc ly khai năm 451. Đức Gioan Phaolô II đã cho ban hành thông điệp Ut unum sint (1995) và thiết lập Hội đồng Giáo hoàng Cổ vũ Hiệp nhất Kitô (1988). Năm 1979, Đức Gioan Phaolô II đã có cuộc hội kiến với Đức Đimitriô I – vị kế nhiệm Đức Thượng phụ Atênagôra – tại hội nghị Đối thoại giữa Giáo hội Công giáo và tất cả các Giáo hội Chính thống – nhóm họp tại Pha­nar – về các vấn đề liên quan đến khả năng xác lập mối hiệp thông chính thức với Tòa thượng phụ Côngxtăng­ti­nốp; và còn rất nhiều sự kiện khác nữa. Về mối quan hệ với các giáo hội Tin lành, ngày 31.10.1999, Giáo hội Công giáo và Liên minh Thế giới các Giáo hội Lutêrô đã cùng ký vào một bản tuyên bố chung về các điểm đồng thuận có tính cách căn bản – mà đôi bên đã đạt được sau một thời gian dài tiến hành các cuộc gặp gỡ đại kết và những hội nghị bàn luận các vấn đề thần học – liên quan đến Giáo lý về ơn Công chính hóa; và 5 năm sau đó, tại Hoa Kỳ, đôi bên cũng đã cho ra một bản tuyên bố chung về chủ đề Giáo hội như là Koinonia (hiệp thông) của ơn Cứu độ: các Cấu trúc và Thừa tác vụ. Năm 2005, Đức Bênêđíctô XVI đã có các cuộc tiếp kiến, trong tinh thần thẳng thắn và thái độ thân mật, với các anh em thuộc Giáo hội Tin lành Lutêrô ở quê hương ngài; tại đây, ngài đã nói những lời phát biểu mà cả trong những thời gần đây, không ai có thể tưởng tượng nổi là phát xuất từ miệng của một vị Giáo hoàng: “mối hiệp nhất này không thể được gọi là ‘cuộc trở về đại kết’: tức như là tỏ thái độ phủ nhận và chối bỏ tiến trình lịch sử đức tin của riêng một phía nào đó. Tuyệt đối không thể có điều đó!”[42] Đây chỉ là phần nổi rất nhỏ thuộc những gì Thần Khí đang thực hiện trong Kitô giáo ngày nay, như lời Đức Gioan Phaolô II đã từng nhận định: “Đôi khi, dường như chúng ta đang tiến sát hơn đến giới mức cuối cùng của khả năng đạt được mối hiệp thông ‘đích thực, dù chưa trọn vẹn’. Cách đây một thế kỷ, ai từng có thể mường tượng ra nổi một điều như thế?”[43] Quả thật, Thần Khí Sáng tạo hiện diện rất rõ trong Giáo hội ngày nay.[44]

7. Chúa Thánh Thần với sứ mạng Truyền giáo

Hoạt động truyền giáo là chiếc cầu nối dài từ bên trong Giáo hội sang thế giới bên ngoài. Chúa Thánh Thần chính là Đấng làm cho Giáo hội trở thành truyền giáo: “Tự bản tính, Giáo Hội lữ hành phải truyền giáo; vì chính Giáo Hội bắt nguồn từ sứ mạng của Chúa Con và Chúa Thánh Thần theo Ý Ðịnh của Thiên Chúa Cha” (AG 2); đó chính là nền tảng của truyền giáo học và còn dám nói là của cả giáo hội học nữa. Nhìn vào tiến trình lịch sử, có thể nhận thấy như công đồng Vaticanô II nói:

 “Chính Chúa Giêsu trước khi hiến mạng sống mình cho thế gian một cách tự do, đã xếp đặt chức vụ Tông Ðồ và hứa sai Chúa Thánh Thần đến hầu chức vụ và việc sai ban Chúa Thánh Thần liên kết với nhau, để công trình cứu chuộc luôn luôn đem lại kết quả khắp nơi. Qua mọi thời đại, Chúa Thánh Thần ‘hợp nhất toàn thể Giáo Hội trong mối hiệp thông và thừa hành, ban phát các ơn phẩm trật và đặc sủng khác nhau’, như là linh hồn làm sống động những Tổ Chức trong Giáo Hội và đổ dần vào lòng các tín hữu cũng một tinh thần truyền giáo đã thúc đẩy chính Chúa Kitô. Ðôi khi Chúa Thánh Thần lại chuẩn bị một cách hữu hình cho hành động truyền giáo, và không ngừng dùng những phương thế khác nhau để theo sát và hướng dẫn” (AG 4).

Có lẽ qua công cuộc truyền giáo, Giáo hội có được kinh nghiệm rõ ràng nhất về quyền năng tác động của Thần Khí; đó là điều có thể hiểu được, bởi vì “Hoạt động truyền giáo không phải là điều gì khác ngoài việc làm cho hiển hiện trọn vẹn cùng hoàn tất ý định của Thiên Chúa trên trần thế và giữa lịch sử nhân trần” (AG 9). Giáo hội hằng dạy rằng “chẳng ai chấp nhận thứ tin mừng được rao giảng mà không có ơn soi sáng và linh hứng của Chúa Thánh Thần; chính Người là Đấng mang lại sự êm dịu cho hết thảy mọi tâm hồn để họ có thể hài lòng đón nhận và tin vào chân lý.”[45]

Hoạt động của nhà truyền giáo cũng giống như việc rút ngắn lại thành chốc lát toàn bộ thời gian của tiến trình lịch sử cứu độ trải dài hàng ngàn thiên niên kỷ dưới sự dẫn dắt từ đầu chí cuối của Thần Khí: “Chúa Thánh Thần là Ðấng kêu gọi mọi người đến với Chúa Kitô, thúc đẩy tâm hồn họ vâng phục đức tin nhờ hạt giống Lời Chúa và việc rao giảng Phúc Âm. Chính khi Ngài sinh những kẻ tin Chúa Kitô trong lòng Giếng Rửa Tội để sống đời sống mới, Ngài tập họp họ thành một Dân Chúa duy nhất” (AG 15). Hoạt động truyền giáo luôn là một mối “đồng tâm hiệp lực” giữa nhà thừa sai với Thần Khí. Thiết tưởng chỉ cần nêu lên tựa đề chương III của bức thông điệp Redemptoris missio (Sứ mệnh Đấng Cứu Độ) của Đức Gioan Phaolô II – “Chúa Thánh Thần: Tác nhân chính yếu của sứ mạng Truyền giáo” – thì cũng đủ để nhấn mạnh vai trò mà Thánh Thần đóng giữ nơi sứ mạng truyền giáo của Giáo hội.

Nếu dõi theo quá trình lịch sử, tất có thể hiểu được hoạt động của Thần Khí trong những cuộc tái thức tỉnh tinh thần truyền giáo nơi nhiều nhà thừa sai. Chẳng hạn, thời Trung Cổ, khi các người Hồi giáo đe dọa việc sống còn của Kitô giáo, thì Thần Khí đã thúc giục các tu sĩ Phanxicô và Đa­minh tiến hành công cuộc truyền giáo nhắm tới vùng trung Á, Ấn độ và Trung quốc. Thời phong trào Phục hưng, lúc các ý thức hệ nhân văn chủ nghĩa và các cuộc ly khai của anh em Tin lành đã tạo ra một tình trạng lung lạc khá trầm trọng cho Giáo hội, thì Thần Khí lại sắp đặt cho xảy ra cuộc tìm ra Tân Thế giới (Mỹ châu), và đã giúp khai mở một lộ trình hướng sang Á châu, nhằm tiếp tục tiến hành sứ mạng của Đức Kitô. Nếu vào thời kỳ cuối cuộc Cách mạng Pháp cũng như các cuộc chiến tranh của Napôlêôn, Giáo hội đã phải lâm vào một cảnh trạng bi đát nhất (Dòng Tên bị giải thể, Đức Giáo hoàng bị bắt cóc…), thì thế kỷ 19 lại chứng kiến những bước phục hồi ngoạn mục nhất của công cuộc truyền giáo với sự chào đời của rất nhiều hội dòng truyền giáo, của truyền giáo học, của các ấn phẩm truyền giáo, v.v.; hầu hết các Giáo hội địa phương tại Phi châu và Á châu đã hình thành như là kết quả tất yếu của các công cuộc truyền giáo trong giai đoạn này. Giáo hội không bao giờ phải rơi vào tình trạng tuyệt vọng, bởi đã có Thần Khí của niềm Hy vọng làm “linh hồn”.
 
8. Chúa Thánh Thần với anh chị em không kitô

“Ngoài Giáo Hội không có ơn cứu độ”, nhưng vẫn có Chúa Thánh Thần. Thánh Irênê thành Lyon (lối n. 130-202) đã nói: “Ở đâu có Giáo Hội, thì ở đó có Thần Trí Thiên Chúa; và ở đâu có Thần Trí Thiên Chúa, thì ở đó có Giáo Hội và mọi thứ ân sủng” (Ad. Haer. 3.24.1). Thần Trí, Giáo Hội và ơn cứu độ thì một cách nào đó, tương thuộc vào nhau, nhưng là trong một cách thức nhiệm mầu đến độ xem ra vượt khỏi khuôn khổ tổng hợp của trí óc loài người. Tuy nhiên, phương thức phân tích lại giúp cho phân biệt – chứ không phân rẽ – những khía cạnh khác nhau của thực tại; tiêu điểm đang nhắm tới ở đây là sự hiện diện của Chúa Thánh Thần.

Như đã lưu ý, “hạt giống Ngôi Lời” đã được Thần Khí Thiên Chúa gieo xuống khắp nơi. Bản tuyên bố Dominus Jesus nói rằng “gần đây, Huấn quyền Giáo hội đã mạnh mẽ và rõ ràng nhắc lại chân lý về phương án duy nhất của Thiên Chúa, đó là: ‘Sự hiện diện và hoạt động của Thần Khí ảnh hưởng không những đến các cá nhân, mà còn đến cả xã hội và lịch sử, đến các dân tộc, các nền văn hóa cũng như các tôn giáo khác nữa… Đức Kitô Phục Sinh ‘hiện đang hoạt động nơi tâm hồn con người qua sức mạnh của Thần Khí Người’… Hơn nữa, chính Thần Khí là Đấng gieo ‘hạt giống của Lời’, những hạt giống đang hiện diện nơi các phong tục cùng các nển văn hóa khác nhau, và Người đang chuẩn bị cho chúng đạt tới mức độ thành toàn trọn vẹn trong Đức Kitô.”[46] Bởi lẽ Ngôi Lời là Ánh sáng chiếu soi mọi người sinh ra trong thế gian (x. Ga 1:9), và Người là Sự thật (x. Ga 14:6); do đó, ở đâu có chân lý thì ở đó có Ngôi Lời và Thần Khí hiện diện. Thần học dạy rằng không có chuyện có những nhân đức thuần nhân loại; nếu cho là có thì chỉ là chuyện trừu tượng; trong thực tế, chẳng có nhân đức nào mà không do ơn thánh hộ trợ. Công đồng Vaticanô II đã chính thức nhìn nhận chân lý này: “Những người, không do lỗi mình mà không được biết đến Phúc âm của Đức Kitô hoặc Giáo hội của Người, nhưng lại chân thành tìm kiếm Thiên Chúa và nhờ ơn thánh tác động mà biết ra sức hành động theo ý của Thiên Chúa, nhận thức qua tiếng lương tâm, thì cũng đạt tới được ơn cứu độ. Thiên Chúa Quan phòng cũng không từ chối ban những trợ giúp cần thiết để nhận được ơn cứu độ cho những ai, không do lỗi mình, mà chưa nhận biết được Thiên Chúa một cách rõ ràng, nhưng lại nhờ ơn Ngài mà ra sức sống một đời sống tốt lành. Bất cứ những gì tốt lành hoặc sự thật tìm thấy ở giữa họ, thì đều được Giáo hội coi là những bước chuẩn bị cho việc đón nhận Tin Mừng” (LG 16). Và Công đồng kết luận: “Vì lẽ Đức Kitô đã chết cho mọi người, và bởi cứu cánh tối hậu của con người thực sự chỉ có một và là thần linh; thế nên, cần phải tin rằng trong cách thức chỉ một mình Thiên Chúa biết, Chúa Thánh Thần giúp cho mỗi một người có đủ những gì cần để có thể thông dự vào mầu nhiệm phục sinh” (GS 22). Tầm trọng yếu của các văn đoạn này quả thật rộng lớn. Trước tiên, Thần Khí hằng hoạt động trong các tâm hồn ngay lành, như Giáo hội hằng nói lên trong Kinh nguyện Thánh Thể IV, qua lời cầu cho: “mọi người đang thành tâm tìm Chúa.” Thứ đến, giá trị đích thực của mọi nền văn hóa đều được bảo dưỡng bởi Thần Khí Thiên Chúa (NA 2). Và thêm nữa, nơi những nghi thức, những giới lệnh và truyền thống phong phú, các tôn giáo chứa chất đầy những giá trị đích thực, có khả năng trở thành những phương tiện thông chuyển ơn thánh của Chúa. Đó là giáo lý phổ biến trong Giáo hội: “Như thế, ‘muốn thổi đâu thì thổi’ (Ga 3:8), cũng như ‘đã từng hoạt động trong thế giới ngay cả trước khi Đức Kitô được vinh hiển,’ và ‘đã ngập tràn cõi đất,… bảo toàn mối hiệp nhất giữa muôn vật muôn loài, [cùng] thấu hiểu hết mọi lời mọi tiếng’ (Kn 1:7), Thần Khí hướng dẫn chúng ta đến chỗ mở rộng tầm nhìn để cân nhắc hoạt động của Người ở mỗi thời và mỗi nơi.”[47] Như thế, có thể nói về “một thứ chức năng trung gian mà các tôn giáo đóng giữ trong việc truyền chuyển cho các đạo hữu của mình, ơn thánh và hồng ân cứu độ Thiên Chúa ban tặng, cũng như trong cách diễn tả thái độ đáp trả tích cực đối với món quà trao ban chính mình của Thiên Chúa.”[48] Thần Khí luôn luôn là Thần Khí của Đức Kitô, và Người hằng hoạt động để đưa Vương quốc của Đức Kitô đến mức thành toàn hoàn hảo, Vương quốc mà hiện nay mầm giống và dấu chỉ chính là Giáo hội.

Hiểu như thế thì giúp cho xác tín rằng Chúa Thánh Thần cũng hằng có mặt ở đằng sau những nỗ lực đối thoại liên tôn. Nếu diễn ra trong tinh thần và bầu khí cầu nguyện, thì những nỗ lực này thế tất sẽ được sức năng động của Thần Khí làm cho thu đạt được những thành quả tích cực. Phương án tạo dựng và cứu độ chỉ duy có một, và qua cuộc nhập thể, Đức Kitô đã một cách nào đó, liên kết chính mình Ngài với mọi người (GS 22); do đó, trong Đức Kitô, tất cả chúng ta có được cội gốc của mối hiệp nhất giữa loài người chúng ta, dù chúng ta không hay biết; tiềm ẩn trong nơi sâu kín của bản thể mọi người, có một dạng “thiên hướng” dục thúc tiến tới chỗ trở thành phần tử của Dân Thiên Chúa (LG 13). Tự cơ bản, gia đình nhân loại phải là một, phải là duy nhất, với một nguồn gốc duy nhất và một cùng đích duy nhất; Thần Khí đang giữ cho mối hiệp nhất ấy tồn tại như hiện có, và đang tiếp tục đưa dẫn nó tới tình trạng hiệp nhất chung cục mà chỉ một mình Thiên Chúa biết rồi sẽ như thế nào. Trong kinh nguyện, Thần Khí Đức Kitô – một cách nào đó – sẽ làm cho những hạt giống kia đâm chồi nẩy lộc. Mọi dạng thức đối thoại, và bất cứ mục tiêu nhắm tới nào đầu óc chúng ta có thể nghỉ ra, thì cũng đều được Thần Khí dùng vào việc hiện thực hóa cùng một mục đích ấy.