Trước đây, mùa thương khó bắt đầu hai tuần trước lễ Chúa Phục sinh, tại sao bây giờ rút còn một tuần, tức là tuần thánh?
Trước cuộc cải tổ lịch phụng vụ năm 1969, thì mùa thương khó bắt đầu từ Chúa nhật thứ năm mùa chay, và như vậy kéo dài hai tuần. Mùa thương khó gây một ấn tượng khá lớn cho các tín hữu. Tất cả các tượng ảnh trong nhà thờ đều bị phủ bởi màn tím cho đến lễ Vọng Phục sinh. Nhiều nhà thờ còn căng một bức màn lớn che khuất tất cả gian thánh. Có người giải thích là Chúa Giêsu đi trốn, bởi vì dựa trên bài Phúc âm thuật lại việc Chúa lánh mình khi dân chúng mưu toan ném đá Người. Thế nhưng với cuộc canh tân sau công đồng Vaticanô II, thì lịch phụng vụ không còn nói đến mùa thương khó nữa, mà chỉ còn Mùa Chay kéo dài cho tới lễ Phục sinh. Tuần lễ trước Phục sinh không phải là tuần Thương khó, nhưng từ ngữ “tưởng niệm cuộc Thương khó của Chúa” chỉ còn được gắn cho hai ngày: Chúa nhật lễ lá (Dominica in Palmis de Passione Domini) và thứ sáu tuần thánh (Feria VI in passione Domini). Vào hai dịp đó, phụng vụ đọc bài Thương khó: ngày Chúa nhật thì dựa theo Phúc âm nhất lãm thay đổi tùy theo chu kỳ ABC; còn ngày thứ Sáu thì luôn luôn đọc Phúc âm theo thánh Gioan.
Tại sao cuộc cải tổ phụng vụ lại bỏ mùa Thương khó?
Thực ra thì không phải là bỏ, nhưng mà muốn trở lại với truyền thống cổ xưa thôi. Từ thời xưa, các Kitô hữu dành 40 ngày để chuẩn bị mừng Lễ Chúa Phục sinh. Vì thế thời gian đó được gọi là Mùa 40 (trong tiếng La-tinh là Quadragesima), chứ không phải là mùa thương khó. Trong thời gian này, các dự tòng được chuẩn bị qua chương trình huấn giáo sâu đậm để lãnh các bí tích khai tâm. Còn những người đã được rửa tội rồi thì được mời gọi xét mình về cuộc sống đức tin, xem mình đã trung thành thế nào đối với lời cam kết. Dĩ nhiên, đây cũng là thời gian để thực hành công cuộc cải hoán, qua việc cầu nguyện, hãm mình, bác ái. Vào thời Trung cổ, khi mà con số dự tòng không còn đáng kể nữa, thì công cuộc huấn giáo cũng bớt phần quan trọng. Từ đó, người ta chuyển sang việc suy gẫm cuộc Thương khó của Chúa.
Thương khó là gì?
Chúng ta có thể khảo sát ý nghĩa của từ này theo tiếng Hán Việt cũng như theo nguyên gốc La-tinh. “Thương” ở đây không co nghĩa là “yêu”, nhưng có nghĩa là “đau xót, đau đớn xót xa”, chẳng hạn như khi nói “thương tâm, đau thương, thảm thương, sầu thương”. Còn “khó” không phải trái nghịch với dễ; nhưng “khó” ở đây có nghĩa là “khổ”, chẳng hạn như “khốn khó, khốn khổ”. Nói tóm lại “thương khó” cũng tương tự như là “đau khổ”. Trên thực tế, nhiều bản dịch Việt ngữ dùng những từ “Tử nạn, Khổ nạn, Chịu nạn, Chịu khổ hình”. Đó là nói đến từ ngữ Hán Việt. Đến khi bước sang nguyên bản La-tinh, ta sẽ còn thấy nhiều ý nghĩa khác nữa. Từ “thương khó” dùng để dịch từ “passio” trong tiếng La-tinh (sang tiếng Pháp và tiếng Anh thì thêm chữ “n”: passion). Thế nhưng từ passio có tới ít là bốn nghĩa. 1/ Thường thì người ta giải thích rằng passio bởi động từ “patior, pati” (có nghĩa: chịu đau khổ). 2/ Một ý kiến khác hiểu tiếng passio theo nghĩa triết học, tức là “thụ động” (bị động), nhận hành động từ một chủ động khác. Như vậy “passio” đối ngược với “actio”. 3/ Một ý kiến thứ ba cho rằng passio bắt nguồn từ pathos trong tiếng Hy-lạp, và như vậy có nghĩa là cảm xúc, xúc động. Cũng theo chiều hướng đó, mà trong tâm lý học, passio thường được dịch là “đam mê, say mê, mê man”. 4/ Sau cùng, có người tán giải passio (passus) theo nghĩa là đi ngang qua, để nói đến cuộc vượt qua của Đức Giêsu: người trải qua sự khổ và cái chết để tiến vào vinh quang Phục sinh.
Trong 4 nghĩa vừa nói, nghĩa nào đúng hơn cả?
Trong bối cảnh của phụng vụ, thì nghĩa thứ nhất sát hơn nữa: passio có nghĩa là chịu đau khổ. Nói một cách cụ thể hơn, trong buổi cử hành phụng vụ, Hội thánh đọc lại các bài trình thuật Phúc âm thuật lại cuộc “khổ nạn” của Chúa Giêsu, từ lúc dùng bữa tiệc Vượt qua với các môn đệ (hoặc là từ khi vào Vườn Cây dầu, theo thánh Gioan), rồi bị bắt, bị xử án, bị đánh đòn, vác thánh giá lên núi Calvariô, nơi chịu tử hình. Chúng ta có thể đọc trình thuật này trong Phúc âm theo thánh Marcô chương14-15; thánh Mattêu chương 26-27; thánh Luca chương 22-23; thánh Gioan chương 18-19. Cũng nên biết, là trong tiếng La-tinh, từ “passio” cũng được áp dụng cho trình thuật kể lại cuộc tử đạo của các Kitô hữu cổ thời.
Phụng vụ chỉ tưởng niệm cuộc Thương khó của Chúa Giêsu qua việc đọc bài Phúc âm nói về cuộc Thương khó của Chúa mà thôi hay sao?
Không chỉ có vậy mà thôi. Lòng đạo đức của các tín hữu còn tìm những hình thức khác để tưởng niệm cuộc Thương khó của Chúa qua các việc đạo đức cũng như qua cuộc sống. Xét về các hình thức đạo đức, thì các sử gia thường trưng dẫn những chứng tích bắt đầu từ thế kỷ IV (khoảng năm 380) bên Thánh địa, do một thiếu nữ tên là Egêria kể lại. Vào Chúa nhật lễ Lá, các tín hữu tại Giêrusalem tụ họp ở núi Cây dầu, rồi từ đó rước lá tiến vào thành thánh. Nhưng nhất là kể từ tối thứ năm tuần thánh trở đi, các tín hữu họp nhau tại một nhà thờ tên là Eleona trên núi Cây dầu để tham dự buổi canh thức đầu tiên, từ 7 giờ tối cho đến 11 giờ. Đến nửa đêm, bắt đầu buổi canh thức thứ hai, tại một nhà thờ gần đó, và nghe đọc bài Sách thánh về cuộc hấp hối của Chúa. Đến sáng thứ 6, thì đám rước di chuyển lên núi Calvariô, để nghe đọc bài tường thuật về cuộc Thương khó và cử hành việc suy tôn Thánh Giá. Và suốt ngày thứ sáu, nhiều cuộc suy gẫm lời Chúa được tổ chức bên cạnh nhà thờ kính nhớ mộ Chúa. Có thể nói được là từ đó trở đi, các tín hữu tìm cách diễn lại cảnh thương khó của Chúa theo gương các tín hữu Giêrusalem, không những là vào ngày thứ năm thứ sáu tuần thánh, mà còn kéo dài quanh năm nữa. Một hình thức khá quen thuộc đối với các tín hữu Việt Nam là ngắm 14 chặng đường thánh giá, đi theo Chúa Giêsu từ lúc bị xử án, rồi vác thập giá lên núi Calvariô, nơi Người chịu đóng đinh, chịu chết và mai táng. Nên biết là hình thức 14 chặng như hiện thời chỉ mới thành cố định từ thế kỷ XVII, chứ trước đây nó linh động hơn, chẳng hạn có nơi tính đến 7 lần ngã xuống đất, hoặc bắt đầu từ vườn Cây dầu, rồi bị bắt, bị điệu qua toà Anna, Caipha, vv.
Ở Việt Nam còn có hình thức ngắm 15 sự thương khó Chúa Giêsu nữa, phải không?
Có nhiều hình thức để suy gẫm sự thương khó của Chúa. Một hình thức đơn giản hơn cả là suy gẫm 5 dấu thánh: hai dấu nơi bàn tay; hai dấu nơi bàn chân, và một dấu nơi cạnh sườn. Một hình thức nữa là suy gẫm 7 lời của Chúa Giêsu trên thập giá. Hình thức ngắm 15 sự thương khó của Chúa thì dựa trên một căn bản khác. Tại sao lại có 15 ngắm? Tại vì nó hoạ theo giờ kinh Phụng vụ. Trong ba ngày cuối Tuần thánh, tại các đan viện hay nhà thờ chánh toà, người ta cử hành phụng vụ giờ kinh cách long trọng. Ở chính giữa nhà thờ người ta thắp một giá đèn hình tam giác, với 15 ngọn nến. Tại sao 15 ngọn nến? Có người gỉai thích là tượng trưng cho Chúa Giêsu với 12 tông đồ và 2 môn đệ. Sự thực thì 15 ngọn nến tương đương với 9 thánh vịnh giờ kinh Đêm (nay gọi là kinh Sách) và 5 thánh vịnh giờ Kinh sáng, cộng với thánh ca Tin mừng Benedictus. Cứ sau mỗi thánh vịnh thì người ta tắt đi một ngọn đèn. Tại sao vậy? Có người giải thích là nó tượng trưng cho các tông đồ và môn đệ lần lượt rút lui, bỏ Chúa một mình. Nhưng cũng có người giải thích cách đơn giản là đời xưa khi chưa có đèn điện thì tất nhiên là phải thắp nhiều đèn để đọc sách. Tuy nhiên, trời càng lúc càng về sáng tỏ, cho nên có thể tắt bớt dần dần các ngọn nến đi. Cho dù giải thích nguồn gốc lịch sử như thế nào đi nữa, chúng ta cũng phải khâm phục các vị thừa sai trước đây đã tìm cách để giáo dân tham gia vào phụng vụ Giờ kinh của Giáo hội, dĩ nhiên không phải bằng việc hát các thánh vịnh La-tinh (mà họ chẳng hiểu gì) nhưng qua việc suy gẫm các sự thương khó của Chúa.
Việc tưởng niệm cuộc thương khó của Chúa chỉ dừng lại ở việc suy gẫm mà thôi hay sao?
Còn nhiều hình thức khác nữa. Một hình thức khá phổ thông bên Âu châu trước đây là diễn tuồng Thương khó, mà Đức Cha Nguyễn bá Tòng cũng đã thích ứng sang tiếng Việt. Nên biết là tuồng Thương khó không phải chỉ diễn ra trên sân khấu, nhưng còn trở thành hoạt cảnh, nhiều khi biến thành một cuộc rước kiệu. Dù là suy niệm bài thương khó dựa theo Phúc âm, dù là đi đàng Thánh giá hay ngắm các sự thương khó, hoặc tham dự tuồng Thương khó, người tín hữu muốn nhớ đến Chúa Giêsu đã chịu đau khổ vì tội chúng ta; từ đó chúng ta muốn tỏ lòng biết ơn bằng cách thông dự vào sứ mạng cứu độ của Người. Thánh Phaolô đã viết rằng tôi muốn chịu đóng đinh vào thập giá với Đức Kitô, muốn hoàn toàn sống cho Đấng đã yêu mến và hiến mạng vì ta (Gl 2,19-20). Thánh Phaolô cũng muốn lãnh nhận mọi đau khổ để góp phần vào cuộc khổ nạn của Chúa hầu giúp ích cho Hội thánh (Col 1,24). Thánh Phêrô tông đồ, trong bài thánh thi đọc vào kinh chiều Chúa nhật mùa Chay, cũng nhắc cho các tín hữu hãy coi cuộc thương khó của Chúa như một gương mẫu để dõi bước theo Người: “bị nguyền rủa, Ngươi không nguyền rủa, chịu đau khổ mà chẳng ngăm đe, nhưng một bề phó thác cho Đấng xét xử công bình” (1Pr 2,23). Thiết tưởng đó là ý nghĩa chính của các việc cử hành cuộc Thương khó của Chúa từ những thế kỷ đầu tiên tại Giêrusalem cho đến chặng đường thánh giá ngày nay: đó là chúng ta muốn đi theo Chúa.
—————–
Có bao nhiêu chặng đàng thánh giá?
Trong mùa chay này, các tín hữu có thói quen đi ngắm 14 chặng đàng thánh giá. Tại sao có 14 chặng? Có thể thêm bớt được không?
Tôi nghĩ chúng ta nên phân biệt giữa đàng thánh giá và chặng đàng thánh giá. Đàng thánh giá, – hay nói đúng hơn là: “Đường thánh giá” (Via crucis) -, thì chỉ có một, tức là con đường mà Chúa Giê-su đã trải qua khi chịu nạn: Người đã vác thánh giá lên núi Calvariô, nơi mà Người đã chịu hành quyết, sau đó được an táng và ngày thứ ba Người đã sống lại. Đây là cốt lõi của Tin mừng, như thánh Phaolo đã khẳng định trong chương 15 thư thứ nhất gửi Corintô. Về sau, các tín hữu muốn đi lại con đường ấy, để kính nhớ việc Chúa cứu chuộc loài người. Lúc đầu, họ mon men theo những đường đã quen biết ở Giêrusalem. Về sau, kể cả các tín hữu không đến Giêrusalem cũng tìm cách diễn lại những quang cảnh ấy với các hình tượng gần như nguyên bản.
Tục lệ này bắt nguồn từ hồi nào?
Thật khó xác định cách chính xác. Lý do là vì các Kitô hữu sống tại thánh địa đã sớm bị phân tán không những bởi những cuộc bách hại vào thời các thánh tông đồ, nhưng đặc biệt là sau khi thành phố Giêrusalem bị tàn phá vào năm 70. Hết mọi cư dân đều được lệnh phải rời bỏ thủ đô. Thực ra, đối với các Kitô hữu, đây không phải là một cú sốc bởi vì họ coi như là một hình phạt dành cho những kẻ đã không đón nhận Chúa Cứu thế, và đã được báo trước. Dù sao, do những cuộc di dân này mà người ta mất dần ký ức về các di tích về những nơi mà Chúa Giêsu đã sống. Vì những lý do chính trị xã hội như vậy, cho nên chúng ta không có những tài liệu về đời sống đạo tại Đất Thánh trong ba thế kỷ đầu tiên. Mãi đến thế kỷ IV, chúng ta mới được một tài liệu của bà Egêria (hay Egiđia), một phụ nữ người Tây-ban-nha, đi hành hương bên Đất Thánh và thuật lại đời sống đạo của các tín hữu tại Giêrusalem.
Như vậy nói được là đàng thánh giá bắt đầu từ thế kỷ IV phải không?
Không phải, vì hai lý do. Thứ nhất, bởi vì bà Egêria thuật lại điều được chứng kiến hồi thế kỷ IV, nhưng những tập tục này chắc là đã có từ trước. Lý do thứ hai là vào thời ấy, chưa có sự phân biệt giữa “phụng vụ” và “việc đạo đức” như ngày nay. Nói cách khác, chính việc cử hành phụng vụ ngày thứ 6 tuần thánh cũng trùng hợp với việc suy gẫm về chặng đàng thánh giá. Trên thực tế, việc đi đàng thánh giá chẳng qua cũng là diễn lại cuộc Thương khó của Chúa Giêsu như đã được thuật lại trong Tin mừng. Điều này vẫn còn đúng ngày nay: trong phụng vụ ngày thứ 6 tuần thánh, chúng ta nghe đọc bài Thương khó của Chúa Giêsu theo thánh Gioan, kể lại những gì đã xảy ra từ Vườn Cây dầu cho đến núi Calvariô.
Bài Thương khó trong sách Tin mừng đâu có nói gì đến 14 chặng đâu?
Đúng thế, từ trình thuật của Tin mừng về cuộc Thương khó của Đức Giêsu cho đến việc suy gẫm 14 chang đàng thánh giá có một sự tiến triển lịch sử khá dài. Khi nói đến lịch sử, chúng ta có thể phân biệt hai khía cạnh. Một đàng là lịch sử của việc suy gẫm đàng thánh giá; đàng khác là lịch sử của sự phân chia 14 chặng đàng thánh giá. Xét về lịch sử của việc suy gẫm đàng thánh giá, chúng ta có thể phác họa như thế này. Hồi thế kỷ IV, bà Egeria, từ Tây ban nha đã đi hành hương thánh địa, như đã nói trên đây. Đây là thời kỳ mà các Kitô hữu được tự do hành đạo, vì thế nhiều người từ châu Âu đã sang viếng thăm những nơi mà Chúa đã sống. Phong trào này phần nào đã bị chặn lại từ khi Đất thánh bị Hồi giáo chiếm đóng vào thời Trung cổ. Những cuộc thập tự chinh được tổ chức để mở lại con đường hành hương. Chính trong bối cảnh này mà nảy sinh phong trào “đi đàng thánh giá”, theo nghĩa là những người đã đi hành hương về muốn kéo dài cảm nghiệm của mình và chia sẻ với những người không được may mắn bằng cách lập ra núi Calvariô ở châu Âu, và những con đường lên núi ấy. Trong số những chứng tích tiên khởi của phong trào này, chúng ta phải kể đến các tu sĩ dòng Phan-sinh. Họ được ủy thác việc quản lý các đền thờ ở Đất thánh, và họ cũng muốn họa lại những di tích ấy bên châu Âu, cách riêng là tại các thánh đường mà họ phụ trách. Chân phúc Alvaro de Corboba, dòng Đaminh, cũng được kể vào số những người sáng lập lòng sùng kính này, khi ngài từ Đất thánh trở về quê nhà ở miền Nam Tây ban nha vào năm 1420. Nhưng đó là mới chỉ là khởi điểm của lòng sùng kính. Nó được bành trướng nhờ thánh Leonardo de Porto Maurizio, dòng Phan-sinh, đã dành 20 năm cuối đời để rao giảng và thiết lập các chặng đàng thánh giá ở miền bắc và miền Trung nước Ý, cho đến Rôma, nơi mà người qua đời vào năm 1751.
Đến lúc ấy thì đàng thánh giá đã chia làm 14 chặng chưa?
Tới lúc này, (nghĩa là đầu thế kỷ XVIII) thì số 14 chặng đàng thánh giá đã trở thành cố định. Nói như thế có nghĩa là trải qua nhiều thế kỷ, tuy người ta đã suy gẫm đàng thánh giá, nhưng dựa theo các bản văn của Tin mừng, chứ chưa có phân ra từng chặng. Theo các sử gia, các “chặng” trong tiếng Latinh là statio, có nghĩa là “nơi dừng lại”. Có lẽ lúc đầu bắt chước thói tục tại Rooma thời xưa vào mùa chay, các tín hữu mỗi ngày họp nhau tại một nhà thờ để cử hành Thánh lễ, và gọi đó là “statio”. Sang thời Trung cổ, có lẽ các tín hữu cũng tổ chức những cuộc đi kiệu từ nhà thờ này qua nhà thờ khác để suy gẫm cuộc Thương khó của Chúa: tại mỗi chặng, họ suy gẫm một đoạn của Tin mừng. Như chị đã biết, giữa bốn trình thuật Tin mừng, có nhiều dị biệt về chi tiết, vì thế không lạ gì mà có nhiều cách để ấn định các chặng đàng Thánh giá.
Các chặng đàng thánh giá ngày nay có tương ứng với các trình thuật của Tin mừng không?
Không hoàn toàn như vậy. Trong số 14 chặng, có nhiều chặng gặp thấy chứng tích rõ ràng trong 4 Tin mừng, chẳng hạn như: chặng thứ nhất (Chúa chịu xử án trước tòa tổng trấn Philatô), và các chặng cuối cùng, từ chặng thứ 10 đến chặng thứ 14 (từ khi Chúa chịu đóng đinh và chịu an táng); chặng thứ 5 (ông Simon vác đỡ thập giá) chỉ được nói đến trong 3 Tin mừng nhất lãm; một vài chặng chỉ được một thánh sử nói đến, thí dụ chặng thứ 2 (nơi thánh Gioan 19,17)), chặng thứ tám (Luca 23,27-42). Những chặng còn lại không được nói đến trong sách Tin mừng, nhưng là do sự suy đoán hoặc theo một truyền thống nào đó. Một cách cụ thể, không có chỗ nào trong Tân ước nói đến ba lần Chúa ngã (chặng thứ 3, 7, 9), nhưng ta có thể dễ đoán được, bởi vì Người đã kiệt lực sau một đêm không ngủ, rồi còn bị tra khảo, đập đánh. Sự kiệt sức giải thích lý do vì sao phải nhờ đến ông Simon vác đỡ thập giá. Cũng không bản văn Tân ước nào nói đến việc bà Veronica lau mặt Chúa (chặng thứ 6), nhưng có lẽ bà ta cũng vào số các phụ nữ Gierusalem đi than khóc Chúa nói ở Lc 23,27 (được nhắc ở chặng thứ 8), duy có điều nổi bật là vào thời Trung cổ có lưu truyền rằng bà Veronica đã lau mặt Chúa, và bà đã chứng kiến một phép lạ, đó là Chúa đã in khuôn mặt đau khổ của mình vào tấm khăn ấy, được lưu giữ tại nhiều nơi. Và có người cho rằng Veronica không phải là tên riêng, mà chỉ có nghĩa là “vera icona”: bức chân dung đích thực của Chúa Giesu. Cách sách Tin mừng cũng không đề cập đến cảnh Chúa Giêsu gặp Đức Me (chặng thứ 4), nhưng người ta dễ suy đoán được từ cảnh mà thánh Gioan thuật lại ở chương 19, các câu 25-27, khi Đức Mẹ đứng kề bền thập giá.
Có phải vì có những chặng không được nói trong Tin mừng cho nên người ta muốn bãi bỏ không?
Không hẳn như vậy. Nhân cuộc canh tân phụng vụ sau công đồng Vaticanô II, người ta nhận thấy rằng một chân lý đức tin hoặc một cử hành bí tích có thể diễn tả bằng nhiều hình thức khác nhau. Chẳng hạn như Thánh lễ: bí tích này được cử hành qua nhiều nghi điển khác nhau bên Đông và bên Tây. Ngay cả trong nghi điển Rôma, có ít là bốn Kinh nguyện tạ ơn (hay kinh nguyện Thánh thể). Vì thế, trong cách suy gẫm Đàng thánh giá cũng có thể có nhiều hình thức khác nhau. Một hình thức quen thuộc với chúng ta hơn cả là suy gẫm 5 mầu nhiệm Mùa thương của kinh Mân côi: như vậy là trong 5 chặng, chúng ta có thể đi theo Chúa từ vườn cây dầu đến núi Calvariô. Một ý tưởng khác được nêu lên là đàng thánh giá nên bắt đầu từ vườn cây dầu chứ không phải là từ dinh tổng trấn Philatô, và cần kết thúc không phải là với việc an táng Chúa, nhưng là với biến cố Phục sinh. Trên thực tế, thì từ năm 1975, Tòa thánh đã cho phép sử dụng một mô hình khác về các chặng đàng thánh giá nhân dịp thứ 6 tuần thánh được cử hành tại Colisê, và điều này còn được tiếp tục ở nhiều năm 1991, 1992, 1994.
Mô hình này vẫn giữ 14 chặng đàng, nhưng với những chủ đề lấy từ sách Phúc âm. 1/ Bữa Tiệc Ly. 2/ Chúa Giêsu hấp hối trong vườn cây dầu. 3/ Chúa Giêsu bị bắt. 4/ Chúa bị điệu ra tòa Thượng hội đồng. 5/ Ông Phêrô chối Chúa. 6/ Chúa Giêsu bị giải sang tòa tổng trấn Philatô. 7/ Chúa chịu đánh đòn. 8/ Chúa chịu kết án. 9/ Ông Cireneo và các phụ nữ. 10/ Chúa chịu đóng đinh vào thập giá. 11/ Những lời Chúa trên thập giá theo Luca. 12/ Chúa chịu chết. 13/ Chúa chịu an táng. 14/ Chúa Phục sinh. Cũng nên biết là tại Lộ đức, từ thập niên 60, trong các chặng đàng thánh giá cất với những bức tượng cao như người thật, người ta đã thêm chặng thứ 15, Chúa sống lại. Đó là nói về tên gọi các chặng đàng, chứ các bài suy niệm về các chặng thì có nhiều lắm.
Phụ thêm. Năm 2022, các chặng đường thánh giá do Đức thánh Phanxicô chủ sự ở Colisê theo một thứ tự như sau: 1/ Chúa Giêsu hấp hối trong vườn cây dầu. 2/ Chúa Giêsu bị Giuđa phản bội và các môn đệ bỏ rơi. 3/ Chúa Giêsu bị Thượng hội đồng lên án. 4/ Chúa Giêsu bị Phêrô chối bỏ. 5/ Chúa Giêsu chịu Philatô xét xử. 6/ Chúa Giêsu chịu đánh đòn và đội mạo gai. 7/ Chúa Giêsu vác thánh giá. 8/ Chúa Giêsu được ông Simon vác đỡ thánh giá. 9/ Chúa Giêsu gặp các phụ nữ Giêrusalem. 10/ Chúa Giêsu chịu đóng đinh vào thập giá. 11/ Chúa Giêsu hứa thiên đàng cho tên trộm. 12/ Chúa Giêsu trao thân mẫu cho môn đệ. 13/ Chúa Giêsu chết trên thập giá. 14/ Chúa Giêsu được mai tráng trong mộ.
