BÀI 23: LÀ MỘT NGÔI VỊ CÓ NGHĨA LÀ GÌ?
Chúng ta vừa tìm hiểu tương quan Ngôi vị trong mầu nhiệm Một Chúa Ba Ngôi. Mặt khác, chính bạn cũng là một ngôi vị. Vậy ngôi vị là gì?
“Ngôi vị” là một từ ngữ được sử dụng thường xuyên đến nỗi chúng ta đã không còn suy nghĩ quá nhiều về ý nghĩa của nó. Mặt khác một đứa trẻ cũng có thể biết rằng con mèo hay con rùa thì không phải là một ngôi vị, nhưng mà những người bạn, hay ba mẹ và những anh chị em của mình đều là những ngôi vị. Hơn nữa, đứa trẻ này còn có thể nhận ra giữa một người và một con vật có sự khác biệt. Vậy sự khác biệt ở đây là gì?
Chỉ có ngôi vị mới có điều mà thánh Tôma gọi là “làm chủ” hành động của mình. Có nghĩa rằng những ngôi vị có thể đưa ra quyết định, có thể lựa chọn thực hiện điều xấu hoặc điều tốt, và phải chịu trách nhiệm về những điều đã làm. Quan trọng nhất, chỉ có những ngôi vị mới có khả năng để nhìn thấy Thiên Chúa trong chính yếu tính của Người. Chúng ta nhớ lại bài học trước rằng, chỉ có những hữu thể có trí năng mới có thể nhận biết các ý tưởng. Thánh Tôma đã định nghĩa một ngôi vị như một “bản thể” có trí năng và sự hiểu biết. Như bạn cũng sẽ thấy dưới đây, thánh Tôma cũng định nghĩa một “bản thể” như một điều gì đó mang tính cá nhân, có một căn tính riêng biệt.
Là ngôi vị là một đặc điểm mà chúng ta cùng chia sẻ với các thiên thần và với Ngôi vị của Ba Ngôi Chí Thánh, chứ không chia sẻ với các động vật, bởi vì các động vật không có trí năng. Vì vậy, tuy phải chăm sóc các gia súc (chó, mèo, chim), nhưng chúng ta phải hiểu rằng có một sự khác biệt rất lớn giữa chúng nó với ta xét về bản tính và mục đích tối hậu.
THÁNH TÔMA NÓI GÌ?
Khi định nghĩa về ngôi vị, thánh Tôma đã trả lời rằng: Mặc dầu ta nhận thấy tính phổ quát và đặc thù nơi tất cả mọi giống, tuy nhiên trong một cách thức đặc biệt, một cá thể thuộc về giống của bản thể. Vì bản thể được cá thể hoá bởi chính mình…
Hơn nữa, theo một cách thế đặc biệt và hoàn hảo hơn, thì cái đặc thù và cá thể được tìm thấy trong những bản thể có trí năng có khả năng làm chủ các hành động của mình, những bản thể này được tạo thành không chỉ để hành động, mà còn hành động do chính mình, vì các hành động thuộc về những vật riêng lẻ. Vì vậy, các cá thể thuộc về bản tính có trí năng cũng có một tên đặc biệt hơn bản thể khác, và tên này gọi là “ngôi vị”.
Như vậy từ ngữ “bản thể cá biệt” được đặt vào trong định nghĩa của một ngôi vị, như là cách biểu thị một vật riêng lẻ thuộc giống bản thể, và thuật ngữ “bản tính có lý trí” được thêm vào, để ám chỉ tính riêng lẻ nơi các bản thể có lý trí. (ST I, q.29, a.1)
SINH HOẠT THIẾU NHI
Chúng ta hãy để các bạn nhỏ ngồi thành vòng tròn và để cho một bạn nhỏ (Ví dụ bạn này tên An) đi vòng quanh bên ngoài hình tròn này, chạm nhẹ lên đầu của những người khác và xướng lên một cái tên quen thuộc chẳng hạn, Đa Minh, Tôma, Phanxicô, Têrêsa… nhưng khi An chạm lên đầu của một bạn (ví dụ bạn này tên Bảo) và gọi tên của một thụ tạo không có trí năng chẳng hạn: rùa, voi… (nói chung là các con vật) thì Bảo sẽ đứng lên để bắt bạn An. Bảo phải bắt được An trước khi An chạy xung quanh vòng tròn và về tới chỗ của Bảo. Nếu An bị bắt trước khi về tới chỗ của Bảo, thì An sẽ tiếp tục là người đi xung quanh vòng tròn, chạm nhẹ lên đầu các bạn khác và gọi tên. Còn nếu bạn An chạy kịp về chỗ, thì Bảo sẽ là người thay thế An.
Chúng ta cũng có thể gọi tên những thiên thần trong trò chơi này, vì những thiên thần cũng là ngôi vị.
Qua trò chơi này bạn hãy liên hệ đến nội dung bài học của chúng ta. Bạn hãy hỏi để xem các bạn nhỏ đã hiểu và phân biệt được đâu là một ngôi vị (hay nhân vị) và đâu không phải là một ngôi vị.
PHIÊU LƯU NGOÀI TRỜI
Chúng ta cùng tham gia một trò chơi săn bắt trong khu vườn hay một công viên gần nhà. Các bậc phụ huynh hay giáo viên có thể chọn một địa điểm ngoài trời cho hoạt động săn bắt này. Hãy chuẩn bị một danh sách gồm 10 đồ vật có thể được tìm thấy nơi bạn đang ở. Chẳng hạn như quả sồi, quả thông, con kiến hay con dế… Bạn có thể sử dụng sự sáng tạo và trí tưởng tưởng của mình để thêm vào danh sách những đồ vật mà các bạn nhỏ có thể sẽ thích thú.
Tiếp đến, bạn hãy đưa danh sách những đồ vật đã liệt kê cho các bạn nhỏ, cuộc “săn bắt” sẽ bắt đầu và chúng ta xem ai có thể là người ra ngoài và tìm được tất cả những đồ vật trong danh sách và mang chúng về sớm nhất.
Qua hoạt động này bạn có thể hiểu thêm thế nào là một ngôi vị. Nếu bạn có thể chơi trò chơi này, thì bạn là một ngôi vị! Bởi vì chỉ có ngôi vị mới có thể đọc, hình thành được những “ý tưởng” về các đồ vật được viết ra trong danh sách, và có khả năng tìm kiếm và mang chúng về.
Thực tế trong cuộc sống chúng ta có thể làm được rất nhiều điều mà các loài sinh vật khác không làm được. Bởi vì chúng ta là một bản thể có lý tính, và có một bản tính hữu lý. Bạn biết đấy, là một ngôi vị là điều hết sức tuyệt vời!
NGẪM NGHĨ
Thánh Tôma đã định nghĩa một ngôi vị như là một bản thể cá biệt của một bản tính có lý trí. Chúng ta biết rằng chúng ta đều là ngôi vị bởi vì chúng ta có thể đọc và hiểu những điều này. Nhưng một trong những cuộc tranh luận lớn nhất diễn ra trong bối cảnh văn hoá của chúng ta là cuộc tranh luận về câu hỏi “ngôi vị được hình thành lúc nào?” Chừng nào một bản thể trở thành một ngôi vị?
Câu trả lời đó là vào thời điểm thụ thai, khi mà một linh hồn có lý tính đi vào bên trong một cơ thể đang được hình thành trong bụng mẹ. Nhưng xem ra có một vấn đề khác ở đây. Thánh Tôma đã nói rằng một ngôi vị có “khả năng làm chủ hành động của mình” và có thể “tự mình hành động”. Như vậy, chắc chắn một phôi thai hay một hợp tử không thể làm điều này. Những thần học gia Kitô giáo giải thích rằng, một ngôi vị cũng là một kẻ có khả năng phát triển năng lực của mình để thực hiện những hành vi cá nhân đó. Phôi thai của một con mèo, con khỉ hoặc con thằn lằn sẽ không bao giờ phát triển thành một ngôi vị. Nhưng phôi thai của một con người sẽ có tiềm thể để phát triển thành một ngôi vị. Vì vậy, chỉ cần một chất thể nhỏ bé cũng đủ là một ngôi vị rồi.
CẦU NGUYỆN
Lạy Chúa, con tạ ơn Chúa vì đã ban cho con được có ngôi vị. Con cảm tạ Chúa vì Chúa cho con được làm người, có lý trí và ý chí tự do, để con có thể lựa chọn để yêu mến Chúa suốt cuộc đời con. Xin Chúa hướng dẫn và bảo vệ con, đừng để con lạm dụng những đặc ân Chúa ban tặng cho con. Amen.
